خودآزمايي درس اول :
1 – چرا استفاده از زبان آسان است؟ با يك مثال توضيح دهيد؟

استفاده از زبان به اين دلايل آسان است.
1. ما اين كار را از سال اول زندگي و به تدريج شروع مي كنيم.
2. طرز استفاده از آن را بطور طبيعي فرا مي گيريم، بي آنكه به درس و مدرسه نياز داشته باشيم. به عنوان مثال : كودك بعد از ماه هاي نوزادي با پدر و مادر نزديكان خود ارتباط برقرار مي كند و حتي با اداي واژه هايي «ماما، بابا ...» از زبان استفاده مي كند.  

2 – سه كلمه بگوييد كه وجود خارجي ندارد اما چون در زبان ما بكار رفته اند براي آنها بيرون از ذهن خود قائل به وجود خارجي شده ايم.

به جز كلمات سيمرغ، ديو كه درس آمده مي توان كلمه هاي ققنوس ، هيولا، غول و اژدها را نام برد.  

 3 - آيا شناخت زبان با توانايي استفاده از آن يكي است؟

خير، چون ما از زبان به آساني استفاده مي كنيم ولي براي پاسخ به سؤال چرا ، حرف زدن را خود ياد مي گيريم اما نوشتن را در مدسه و پاسخ به سؤالاتي نظير اين، همه در گرو شناخت زبان است.  

خود آزمايي درس دوم :
1 – در نوشته هاي زير جمله ها را مشخص كنيد و نهاد و گزاره هر جلمه را تعيين كنيد.

(علماي بزرگ دائم (نهاد)) در (لشگرگاه، رفت و آمد داشتند(گزاره))، و (غزالي(نهاد)) از (برخورد با آن بهره ها مي يافت(گزاره)).
([غزالي](نهاد)) (با بعضي از آن ها مناظره مي نمود(گزاره))
([غزالي](نهاد)) شايد (از بسياري از آن ها استفاده(گزاره)) مي كرد.  

 2 – براي گزاره ها، نهاد و براي نهادها گزاره هاي مناسب بيابيد.

سعدي و مولوي دو تن از شاعران بزرگ ايران زمينند.
شاهنامه ، اثر بسيار ماندگار حكيم ابوالقاسم فردوسي است.
شناسه، نهاد اجباري جمله است.
برادر بزرگم امسال به دانشگاه راه يافت.
دانشگاه پايگاه علم درونش است.  

 3 – در هر يك از تمرين هاي زير، واژه هايي داده شده است. اين واژه ها را بطور مناسب دو جمله نمونه، جانشين سازي كنيد. هر جا لازم است تغييرات ديگري نيز بدهيد، در هر تغيير، نهاد و شناسه را مشخص كنيد. جمله هاي جديد را مطابق نمونه بنويسيد

پيرمرد كودكان را به خانه رساند.

2 – انسان آگاه وظيفه اش را به خوبي انجام مي دهد.

خودآزمايي درس سوم :
با رسم جدول بخش هاي اصلي جملات زبر را مشخص كنيد.
الف – هيزم شكن به جنگل مي رود.
ب – زبان يكي از جنبه هاي رازآميز وجود انسان است.

 متن زير را اصلاح كنيد.
خانم سعيدي ليسانسيه ي زبان وادبيات فارسي است وي درباره اين ديوان پروين اعتصامي شاعره ي مشهور ايران چنين گفت : ما مدينه ي فاضله اي از ارزش هاي اخلاقي را در ديوان پروين مي بينيم.

خانم سعيدي ليسانس زبان و ادبيات فارسي است . وي درباره ديوان پروين اعتصامي شاعر مشهور ايران چنين سخن گفت : «ما مدينه ي فاضله اي از ارزش هاي اخلاقي را در ديوان پروين مي بينيم.»  

خودآزمايي درس چهارم :
1 – نام هر يك از اجزاي جمله هاي زير را بنويسيد.

قدر وقت را بدانيم . مفعول + فعل
تجربه هاي بسياري از سفر برگرفتيم. / مفعول + متمم + فعل
متصدي موزه جواني بود سي ساله. / نهاد + مسند + فعل
زندگي چيست؟ / نهاد + مسند + فعل
كودكان داوطلب فروش «نشريه شمال» مي شدند./ نهاد + مسند + فعل
مرغان دريايي پريده بودند . / نهاد + فعل  

 2 – با هريك از فعل هاي زير دو جمله بنويسيد و اجزاي آن را مشخص كنيد.

مي نشيند.
كبوتر مي نشيند ./ نهاد + فعل
شكست : 1- شيشه شكست :/ نهاد + فعل
غمت در دل مي نشيند . / نهاد + متمم + فعل
باد شيشه را شكست . / نهاد + مفعول + فعل
مي بينند .
1 – بچه ها برنامه ها را مي بينند./ نهاد+ مفعول + فعل
2 – ميدوخت : خياط لباس را مي دوخت : / نهاد + مفعول + فعل
چرخ ميدوخت . / نهدد + فعل
چشم مي بيند. / نهاد+ فعل  

خود آزمايي درس پنجم
1 – با مراجعه به جدول نشانه گذاري در هر يك از عبارات زير نشانه ي مناسب را بكار ببريد.

هنگامي كه بخواهند از مزاياي صرفه جويي و پس انداز سخن بگويند، معمولاً ضرب المثل «اندك اندك خيلي شود و قطره قطره سيلي» را بكار مي برند.
گاندي در حالي به وطن بازگشت ( 1917) كه شهرت خاص و عام يافته بود.
براي درست نوشتن بايد واژگان مناسب اسم، فعل ، قيد و صفت را خوب بشناسيم.
عوامل مهم تربيت عبارتند از : خانواده ، مدرسه، معلم ، اجتماع ، كتاب و .....
دكتر محمد معين به سه زبان زنده ي دنيا آشنايي داشت : عربي، فرانسه و انگليس به چهار زبان باستاني نيز مسلط بود : پهلوي، فارسي باستان، اوستا و سنسكريت، در دستور زبان و نيز لغت فارسي نظير نداشت.
از اين جا در مي يابيم كه او چه پايگاه بلند علمي و ادبي داشته است.
چند دكان كوچك نانوايي، قصابي، عطاري دو قهوه خانه و يك سلطاني .... مجموعه شهر را تشكيل مي داد.  

خود آزمايي درس ششم :
1 – شكل هاي مختلف يك زبان را نام ببريد.

گونه، لهجه، گويش  

 2 – تفاوت معنايي كلمه ي «زبان» را در نمونه هاي زير بيان كنيد.

خوراك زبان، «زبان» عضوي از بدن گاو گوسفند است. زبان رنگ ها، «زبان» بيانگر حالت هاي روحي و رواني است.
زبان فارسي «زبان» وسيله اي براي ايجاد ارتباط و انتقال پيام است. زبان پرندگان «زبان» به معني صوت ها و صداهاست.  

3 – دو ساختي بودن زبان چه فايده هايي دارد؟

ويژگي دو ساختي بودن موجب مي شود كه زبان هاي انساني به چنان امكانات پيچيده و گسترده اي دست يابند كه نظير آنها در زبان هاي ديگر هرگز يافت نمي شود.  

 4 – براي هر يك از ويژگي هاي زايايي و نا به جايي زبان دو مثال بزنيد:

ويژگي زايايي :
1 – گل ها با نوازش نسيم در رقص شدند.
2 – سحرگاهان كودكي سرخ رو در افق شرق متولد شد.
ويژگي نابه جايي :
1 – ديو سپيد در برابر رستم قد علم كرد.
2 – ننه سرما بساط خود را در شهر پهن كرد  

خود آزمايي درس هشتم :
1 – ساخت اول شخص مفرد را در هشت زمان از مصدرهاي زير را بنويسيد.

2 – از فعل هاي نشسته است، مي نگريست، نمي پذيرد، مي رود، طبق نمونه، مصدر، بن ماضي، بن مضارع و صفت مفعولي بسازيد.

 3– فعل هاي زير را با حفظ شخص به زمانهاي گذشته ساده، نقلي ، بعيد برگردانيد و مشخص كنيد و كدام فعل ها، پس از تغيير، شناسه ي دَ به Ø بدل شده است.
مي نويسد : ماضي ساده نوشت Ø نقلي نوشته است Ø بعيد نوشته بود Ø
مي رود :-> رفت Ø -> رفته است Ø ->رفته بود Ø
بروند : -> رفتند -> رفته اند-> رفته بودند
خواهيم آمد : -> آمديم -> آمده ايم -> آمده بوديم
مي آيند : -> آمدند -> آمده اند -> آمده بودند
خواهند شنيد : -> شنيدند -> شنيده اند -> شنيده بودند
4 – املاي صحيح كلمات زير را بنويسيد.
تهييه ي لباس ، تعيين قيمت، تحقيق و بررسي ، عماق دريا، تقدم دريا، نامه ي مزبور، راجب درس، تشكر و سپاسگزاري، مرحله اول، ملكوك گذشته .
« تهيه لباس ، تعيين قيمت، تحقيق و بررسي، اعمال دريا، تلاطم دريا، نامه ي مزبور، راجع به درس، تشكر و سپاسگزاري ، وهله اول ، ملوك گذشته »  

خود آزمايي درس نهم :
1 – با مقايسه دو نوشته زير، تفاوت آنها را بنويسيد.
1 – زبان و سينه انديشيدن است. مردمي كه زباني پرمايه و توانا ندارد. از فكر بارور و زنده و آفريننده بي بهره اند، بنابراين هر قدر در تقويت اين بنياد مهم زندگي غفلت شود، در پرورش فكر مردم سهل انگاري شده است. كساني كه حد و رسم معاني كلمات و مرز آن ها براي خودشان روشن نيست چگونه مي توانند درست بينديشند و چه چيز را مي توانند مطرح كنند؟ حاصل پريشاني فكري، بي گمان، پريشان گويي است.(مجله يغما، سال 35 ، شماره 2 غلامحسين يوسفي)
2 – غروب، غم رنگ و خونين و خورشيد در زير پلك غبار، اشك خونين مي بارد، همهمه و قهقهه ها مي زند، زمين مي لرزد، طوفان در دشت نمي وزد و موج خون بر كناره و كرانه هاي گودال تا قله ي بلند تاريخ بالا مي زند . زمين مي لرزد، التهابي مبهم گسترده ي دشت را پوشانده است .
آب ايستاده است و خاك موج برداشته.(سوگ سرخ، محمدرضا سنگري)

زبان نوشته ي اول علمي است و هر لفظي به معناي روشن حقيقي خود بكار رفته است. اين نوشته صريح، دقيق ، گويا و بي ابهام است و براي انتقال مفاهيم علمي بكار رفته است.
زبان نوشته ي دوم ادبي است . چون نويسنده با استفاده از آرايه هاي ادبي به توصيف پرداخته است. پيام نوشته نيز بطور غيرمستقيم و غير صريح بيان شده است و آفرينش ادبي در نظر بوده است.  

 2 – نوع فعل هاي دو متن تمريني قبلي را تعيين كنيد.

است :‌مضارع / ندارد . مضارع (در مفهوم اخباري) اند : (در بي بهره اند) مضارع / شود:مضارع التزامي / شده است:ماضي نقلي/ نيست : مضارع / مي توانند : مضارع اخباري /بينديشند : مضارع التزامي / مي كنند : مضارع التزامي / مي بارد : مضارع اخباري /(فروكش) كرده است :‌ماضي نقلي / نمي وزد : مضارع اخباري / مي زند و مي لرزد:مضارع اخباري/ پوشانده است،ايستاده است و برداشته است : ماضي نقلي  

 3 – در نوشته هاي زير غلط هاي املايي را بيابيد و آن ها را اصلاح كنيد.

او به پست كتاب دار و دبيرستان منسوب شده است. منسوب -> منصوب
سهراب سپهري از شاعران مأثر است. مأثر -> معاصر
حقيقت علم ، كمك به هم نوع جنس و كسب رضايت باريتعالي. خيش -> خويش.باري تعالا ->باري تعالي.
سنگ هاي خورد را از زمين زراعي جم كرد.خورد -> خرد. جم -> جمع  

خود آزمايي درس دهم :
1 – در جمله هاي زير از مصدرهاي داخل پرانتز فعل مناسب بنويسيد.

مادر كودكش را (خوابيدن) -> خواباند.
سخنان بزرگمهر را به اطلاع مردم ايران (رسيدن) -> (رساند يا رسانيد)
خود جگر ديو سپيد مرا در چشم كاووس (چكيدن) -> (چكاند، چكانيد)
رستم بار ديگر رخش را تا محل حادثه (دويدن) -> (دواند يا دوانيد) و به سرعت خود را به آن جا (رسيدن) -> (رساند يا رسانيد)  

 2 – نوع فعل را از نظر گذر و ناگذر مشخص كنيد.

در نويسندگي مهارت در پروراندن مطلب بسيار مهم است. -> گذرا به مسند
نوشته خوب آن است كه نويسنده مقصود خود را خوب بپروراند. -> جمله ي اول گذرا به مسند . جمله دوم گذرا به مفعول
نويسنده خوب واقعيات را دقيق مي بيند -> گذرا به مفعول  

 3 – هر يك از فعل هاي زير را طبق نمونه به سه صورت مضارع التزامي ، ماضي التزامي و ماضي ساده بنويسيد.

خودآزمايي درس يازدهم :
1 – نمونه اي از ايات قرآني را با راهنمايي معلم خود بيابيد كه در آن دو چيز مقايسه شده باشد.

خداوند گران مرتبه در مقايسه حل و باطل اينگونه تمثيل مي آورد: خدا از آسمان آبي فرو فرستاد كه در هر ورودي به قدر ظرفيتش سيل آب جاري شد و بر روي سيل كفي برآمد. چنانچه فلزاتي را نيز براي تجمل و يا براي اثاث و ظروف در آتش ذوب كنند مثل كفي بر آورد. خدا به مثل اين براي حق و باطل مثل مي زند كه آن كف به زودي نابود مي شود و اما آن آب و فلز كه به خير مردم است در زمين باقي مي ماند. خدا مثلها را چنين مي زند .(سوره رعد، آيه 17) همچنين است از مقايسه حكمت دهنده آن، تمثيل در شأن منافقان، تمثيل در ناپايداري دنيا و غيره .  

 2 – كاربرد درست كلمات زير را بنويسيد:

جاناً -> جاني ، دوماً -> دومي ، سوماً -> سومي، تلفناً -> تلفني ، زباناً -> زباني ، تلگرافاً -> تلگرافي ، باغات -> باغ ها، گرايشات -> گرايش ها  

خودآزمايي درس دوازدهم :
1 – هسته اين گروههاي اسمي را مشخص كنيد.(هسته ها در پرانتز قرار دارند)

همين (دو كتاب)جغرافي، (خانه) پدري، (عامل مهم) ترقي در جوانان، (سازمان ملي) توسعه و پيشرفت اقتصادي، (هر درخت) ميوه دار، همه (كس) ، (آهنگ هاي آسماني)، يك گله (گوسفند) ، هر پنج (دانش آموز).  

 2 - با يكي از راههاي چهارگانه اي كه خوانديد اسم بودن واژه هاي زير را ثابت كنيد :
اسم ها عبارتند از : پارچه ، قيد، اصلي، معرفه ديوار، ساختمان ، شعر ، شعرا . چون :

لف: مي شود آن ها را جمع بست. پارچه ها، قيدها، اصلي ها، معرفه ها ، ديوارها ، ...
ب: آن و اين مي گيرند. آن پارچه، آن قيد، آن ديوار .......
پ : ي نكره مي گيرند : پارچه اي ، قيدي ، اصلي اي ، معرفه اي ، ......
ت : در جمله تعش مي پذيرند‌:‌پارچه را خريدم ، فيلم اصلي است و ...........
3 - اسم هاي زير را با علامت يا علامت هاي مناسب جمع ببنديد:
چشم -> چشم ها، چشمان / سبزي -> سبزي ها / عضو -> عضوها / عقاب -> عقاب ها ، زانو -> زانوها ،زانوان / فرمايش -> فرمايش ها / آشنا -> آشناها، آشنايان / رياضي -> رياضي ها / بانو -> بانوان / كافر -> كافران
4 – جمع هاي مكسر واژه هاي زير را بنويسيد.
زمان -> ازمنه / قله -> قلل / شاهد -> مشهود، شواهد / عمل -> اعمال / دعا -> ادعيه / كاسب -> كسبه / نتيجه -> نتايج / ماده -> مواد / كافر -> كفار
5 – اسم هاي زير ساده اند يا مركب يا مشتق ؟
اسم هاي ساده :‌كاروان ، شتر ، زرافه ، كلاغ، چنار، پلكان، هوش ، ........
اسم هاي مركب : قافله سالار، تك سوار، شترگاه و پلنگ
اسم هاي مشتق : زاغچه ، زيره، لبه، جوشكار، جوشش، پاسبان، گريه .
6 – خاص و عام بودن اسم هاي زير را ثابت كنيد.
اسم هاي زير عامند :
1 – جمع بسته مي شوند.
2 – «ی» نكره مي گيرند
3 – بر همه افراد طبقه ي خود دلالت مي كنند :آتش، هوا، افتخار، پول، هلاك، سگ، چاره، شمع و ......انگيزه.
اسم هاي زير خاصند :
1 –جمع بسته نمي شوند.
2 -«ی» نكره نمي گيرند
3 – بر فردي از افراد طبقه ي خود دلالت مي كند : قاسم ، قاسم آباد، مريخ و بهرام ......  

خود آزمايي چهاردهم :
1 – مفرد جمع هاي مكسر زير را بنويسيد.

احرار -> حر ، قلاع -> قلعه ، قرا -> قريه ، ادّله -> دليل ، نسخ -> نسخه ، فلاسفه-> فيلسوف ، تجار -> تاجر ، مكاتيب -> مكتوب ، مكاتب -> مكتب ، رعايا -> رعيت ، نواحي -> ناحيه ، معاني -> معني ، اجانب -> اجنبي ، اشياء -> شيء  

 2 – صحيح كلمات زير را بنويسيد.

الف) استيفا از كار -> استعفا از كار
ب) تمر يادبود -> تمبر ياد بود
ج) خورده فروشي -> خرده فروشي
د) روغن مايه -> روغن مايع